Bouwactiviteit in Dussen in 19de eeuw

Overzicht van nieuwbouw en verbouw met uitbreiding gedurende de 19de eeuw in Dussen

Inleiding

De negentiende eeuw was de eeuw van de vooruitgang. Talrijke technologische vernieuwingen werden ingevoerd. Maar de eeuw was er ook een met economische pieken en dalen. De landbouw - destijds nog de gangmaker van de economische ontwikkeling - kende een tweetal recessies. De eerste was omstreeks 1845 met de uitbraak van de aardappelziekte en de tweede in het laatste kwart van de negentiende eeuw toen de europese markt overspoeld werd met goedkoop amerikaans graan. Beide recessies hadden tot gevolg dat de emigratie piekte. Veel gezinnen zochten hun heil en geluk in Amerika of Canada.
Desalniettemin begon de industrialisatie toch een steeds hoger vlucht te nemen; ook in het Land van Heusden en Altena, met onder meer de oprichting van de papierfabriek, in 1873, aan Keizersveer en de suikerfabriek, in 1875, aan het Steurgat in Werkendam. Hoewel beide fabrieken te maken kregen met aanloopproblemen, ontwikkelden ze zich na verloop van tijd tot belangrijke werkverschaffers in de regio.
En omdat er na de recessies steeds weer een opleving optrad, met betere prijzen voor de landbouwproducten en hogere lonen voor de arbeiders, waren er ook periodes van voorspoed. Die aantrekkende welvaart voor de gegoede burgerij en middenstanden, manifesteerde zich via toenemende bouwactiviteiten in het dorp Dussen. Waar in aanvang nog vooral de rooms-katholieke parochie flink investeerde in de kerk en bijgebouwen, daarmee de achterstand van een paar eeuwen stilstand snel inlopend, werd met name in de tweede helft van de 19de eeuw ook door particuliere ondernemers en middenstand de nodige bouwactiviteit ontplooid. Het betekende een belangrijke bijdrage aan de verdere uitbouw en verfraaiing van het dorp en bood daarnaast kansen aan het locale aannemersgilde en hun arbeiders. Vooral aan de Sluis - de dorpskom van het nieuwe Munsterkerk - maar ook in Dussen Binnen, in en om het centrum van het oude Muilkerk, werd veel fraaie nieuwbouw gerealiseerd. De elegante uitstraling die het vooroorlogse Dussen ontegenzeggelijk had, werd voor het grootste deel in de negentiende eeuw gerealiseerd. Hieronder vindt u een overzicht van de voornaamste bouwactiviteiten in die periode ontplooid.

Tabel

Jaar Gebouw Straat Eigenaar Beroep
1810 Aankoop hoeve naast kasteel van Hr. van Muilkerk en start van verbouwing Binnen Voorstraat P.J. Sprangers landbouwer
1826 Uitbreiding schuurkerk tot echt kerkgebouw (zonder toren) Kerkstraat    
1845 Nieuwbouw r.-k.-kerk met kerktoren (na dorpsbrand 1842) Kerkstraat    
1859 Nieuwbouw dokterswoning (i.p.v. pand Pieter Baas na dorpsbrand 1842) Kerkstraat J.F. Verlinden arts (1852-1870)
1860 Nieuwbouw herenhuis Kasper Haspels Binnen Voorstraat K. Haspels aannemer
1861 Nieuwbouw liefdesgesticht Huis van Sint-Petrus Stoel met kapel en meisjesschool Kerkstraat    
1865 Nieuwbouw woning Leonardus Bouman Voorste Hoek L. Bouman fruitteler
1866 Nieuwbouw openbare jongensschool met onderwijzerswoning in Wijk B Dussendijk    
1868 Nieuwbouw notarisvilla Binnen Voorstraat L.J. Verberne notaris (1865-1895)
1870 Nieuwbouw herenhuis met koetshuis (Adriaen van Herlaerhoeve afgebrand) Binnen Voorstraat D. Middelkoop Dzn. rentenier
1870 Nieuwbouw kerk Christelijk Afgescheiden Gemeente Hoek Achterstraat    
1872 Nieuwbouw Gasthuis voor zieken, ouden van dagen en wees- en schipperskinderen Kerkstraat    
1880 Nieuwbouw pastorie Christelijk Afgescheiden Gemeente Hoek Achterstraat    
1880 Nieuwbouw Berkenhoeve in Zuid-Hollandse-Polder Oudestraat R.C. van Honsewijk landbouwer
1881 Nieuwbouw eerste raadhuis met inpandig rijkstelegraafkantoor (1887) aan de Sluis, architect Vonk, Almkerk, aannemer C.A. van Daal, Dussen. Molenkade    
1885 Nieuwbouw herenhuis H.L. van Mol Binnen Achterstraat H.L. van Mol graanhandelaar
1890 Nieuwbouw herenhuis dames De Wit aan de Sluis Dorpsstraat Dames de Wit renteniersters
1890 Verbouw en uitbreiding Hotel van Beurden Dorpsstraat Erven Van Beurden ondernemers
1891 Nieuwbouw smederij Van Beurden Dorpsstraat H. van Beurden smid
1893 Nieuwbouw Koffie- en Winkelhuis met Logement en Stalhouderij aan de Sluis Kerkstraat W. Garsten herbergier
1893 Nieuwbouw Hotel De Zwaan aan de Sluis Dorpsstraat W. Heesels herbergier
1894 Nieuwbouw tweede raadhuis aan de Sluis (na dorpsbrand 1892) Molenkade    
1895 Nieuwbouw r.-k.-kerk in neogothische stijl (na dorpsbrand 1892) Kerkstraat    
1895 Nieuwbouw Appelschuur op Schalkenwerf Voorste Hoek Vruchtenteelt en Boomkwekerij Oude Maasje  
1896 Nieuwbouw openbare school met onderwijzerswoning in Wijk A Binnen Voorstraat    
1897 Nieuwbouw dokterswoning met koetshuis Binnen Voorstraat H.C. Millenaar arts (1891-1914)
1897 Verbouw herenhuis Middelkoop tot marechausseekazerne met nieuwe waterstal Binnen Voorstraat    
1898 Verbouw en uitbreiding herenhuis van Kasper Haspels tot notariswoning Binnen Voorstraat J.R. Rietra notaris (1895-1945)
1900 Nieuwbouw magazijn met kantoor t/o Appelschuur Voorste Hoek Vruchtenteelt en Boomkwekerij Oude Maasje  
1900 Verbouw en uitbreiding villa Casa Cara Voorste Hoek Vruchtenteelt en Boomkwekerij Oude Maasje  
1906 Nieuwbouw Christelijke Nationale School Hoek Achterstraat    
1908 Restauratie hervormde kerk Binnen Voorstraat    

Bronnen

Digitaal Bevolkingsregister Dussen in Streekarchief Heusden.
Digitale Heusdense Krant op website van het Streekarchief in Heusden.
Geschiedenis van Dussen en zijn kasteel, onuitgegevens manuscript, H. Donkersloot, 1939.

Terug naar Streekhistorie


© Ton Lensvelt, e-mail adres: tonlensvelt@ziggo.nl