Verpachtingen en Verkopingen van kasteel Dussen

Inleiding

Van oudsher waren de kasteeleigenaren van Dussen in het bezit van behoorlijk wat landbouwgrond in Dussen dat vooral gelegen was in het Noordeveld ten noorden van het kasteel. Na de grootscheepse renovatie en verbouwing van het kasteel (tijdens 12-jarig bestand 1609-1621) deed Walraven baron van Gent extra grondaankopen om met de revenuen daarvan de voorziene onderhoudskosten aan het kasteel te kunnen voldoen. Zo zouden onder meer de percelen in het Groot Zuideveld: Eerste Molenkamp, Oostaan, Boske, Laantje en Engelenborg, allen gelegen tegenover het kasteel (Engelenborg is thans in gebruik als voetbal-, tennis- en kaatsvelden) door hem zijn aangekocht. Maar ook onder zijn opvolgers de Heren van Axel moet die verwerving van grondbezit gecontinueerd zijn. Zij richten zich echter vooral op het vruchtbare bouwland in de Nieuw-Dussensche - of Zuid-Hollandse polder.
Zo moeten Maarten van Axel en waarschijnlijk ook de latere Heren van der Schueren Hagoort en de graven van Groesbeek er stelselmatig grondacquisities gedaan hebben als de gelegenheid zich voordeed. Bij de opmetingen voor het vaststellen van het bedijkingsplan van de nieuwe polder in 1669 had de kasteelheer er slechts 62 morgen in eigendom. Voornamelijk bestaande uit twee aaneengesloten percelen bouwland ten oosten van de oude Cortveldschesteeg genaamd: Brechten (46 morgen) en Den Oort (7 morgen), gelegen tussen de Oudestraat, over de Calversteegh, tot aan de Cornsche Gantel, later deels Het Bad genoemd. Ook het aan de Oude Straat en naast elkaar gelegen Kerckelant en 't Kerkhoff, waarvan verondersteld wordt dat er de door Sint Elisabethsvloed weggespoelde kerk van Munsterkerk gestaan heeft, mocht hij tot zijn eigendom rekenen. Uit negentiende eeuwse verpachtingsaktes blijkt echter dat twee eeuwen later het areaal aan bouwgrond in de polder in de tussenliggende periode fors was toegenomen.
Kennelijk hield het agrarisch bedrijf van het kasteel, in de verpachtingsakte aangeduid als de Slothoeve, zich uitsluitend bezig met landbouw en niet met veeteelt. We maken dat op uit het feit dat het weiland niet werd beweid met eigen hoornvee maar werd verpacht aan locale boeren.

Verpachtingsakte van 21 april 1870

Op 21 april 1870 werd op verzoek van rentmeester P.J. Stael namens Heer Marie Auguste Graaf D'Ursel en Vrouwe Marie Camille Gravin de Croix (echtelieden, wonende te Brussel) in herberg De Zwaan aan de Sluis van Jacobus de Wit door notaris L.J. Verberne publiek verpacht het weiland in eigendom van de kasteelheer. Onderstaand verpachtingsoverzicht voor het seizoen 1870/1871 geeft alleen een samenvatting van het verpachte weiland gelegen in in het Noordeveld achter het kasteel en in het Groot Zuideveld tegenover het kasteel, alsmede een tweetal hooipercelen ten zuiden van de Rommegatschedijk in de Jufvrouwweide. Daarnaast hadden de eigenaren van het kasteel ook landbouwgrond in eigendom in de Zuid-Hollandse polder (32 hectaren in Het Bad). Voorts zijn er ook pachtoverzichten bekend van grondbezit buiten de gemeente Dussen, onder meer in Den Hill.

In principe waren de verpachte weilanden bedoeld voor beweiding en niet voor de winning van hooi, tenzij daar uitdrukkelijk schriftelijk toestemming van de verpachter voor verkregen was. Tevens mocht er in de sloten van de weilanden ten zuiden van het kasteel gelegen geen vlas geroot worden. De pachtsom diende voor het einde van het kalenderjaar voldaan te zijn op straffe van tien procent boeteopslag voor diegenen die daarbij in gebreke bleven.

Nr. Naam Hectaren Kad.nr. Pachter Pachtsom
  Achter het kasteel in het Noordeveld:
01 De eerste Hoogeweide 2.02.90 I369 Adrianus Kuijpers, Dussen 198,-
02 De tweede Hoogeweide 1.70.20 I368 Jan Burghout van Tilborg, Dussen 154,-
03 De derde Hoogeweide 1.47.60 I367 Johannes Fransciscus van Mol, Dussen 116,-
04 De vierde Hoogeweide 1.47.80 I366 Johannes Fransciscus van Mol, Dussen 92,-
05 Eerste stuk over de vliet, genaamd Kooike 1.75.60 I364 Antonie van Krimpen, borgen: Philip van Krimpen, Dussen en Gerrit van Krimpen, Emmikhoven 91,-
06 De Allodiale Kakampen 0.57.10 I363 Poulis Groeneveld, Hill 52,-
07 De Kleine Kakampen 1.41.90 I313 Okker de Kok, Emmikhoven 97,-
08 De Boezemkade 0.16.00 I314 Teunis van der Nat, Dussen 7,50
09 Klaasgielenmorgen 0.78.90 I439 Wouter Heijstek de Rooij, Dussen 65,-
  De Slothoevensche weilanden:
10 De Notenwei 1.10.00   Willem de Peuter, Dussen, borg: P.J. Verschoor, Dussen 116,-
11 Achter het Westensche bouwland van de Slothoeve 1.86.40 I... Johannes van Herp, Dussen 112,-
12 Beernekampje, achter vorig perceel 1.56.90 I375a Gerrit Kastelijn, Dussen 122,-
13 Paardenkampje, achter vorig perceel 1.53.60 I376 Jan Adriaanse van Dinteren, Dussen 80,-
14 Achter het Oostensche bouwland van de Slothoeve 1.95.20 I385 Gerrit Kastelijn 160,-
15 Berne Kampje   I384a Willem Biemans, Waspik, borgen: Johannes Biemans, Waspik en Wilhelmus de Jong, Raamsdonk &120,-
16 Achter het vorige Paardenkampje 1.65.00 I384 Hendrik Branderhorst, Dussen, borg: P.J. Verschoor 93,-
17 De Oostensche voortsche togthuizen 1.50.50 I383 Pieter Cornelis Vermeer, Dussen 92,-
18 De Oostensche achtersche togthuizen 1.38.70 I382 Adrianus Cornelis Verschure, Dussen 104,-
19 De Westensche voortsche togthuizen 1.54.40 I377 Marcus Lievaart, Dussen 84,-
20 De Westensche achterste togthuizen 1.79.00 I378 Marcus Lievaart, Dussen 106,-
21 De Oostensche leenkakampen 1.99.50 I381 Hendrikus de Rooij, Dussen 140,-
22 De Westensche leenkakampen 1.75.70 I379 Poulis Groeneveld, Dussen 100,-
23 De Leenboezemkade 0.28.80 I380 Teunis van der Nat, Dussen 7,50
24     I390 niet verpacht  
25     I396/397 niet verpacht  
  Dussens Zuideveld en Buitendijks Rommegat:
26 De eerste Molenkamp 1.58.20 H332 Johannes Teunisse van der Pluijm, Dussen 166,-
27 Oostaan 1.80.30 H333 Johannes Antoniezoon van der Pluijm, Hill 180,-
28 Oostaan 1.63.60 H334/335 Wouter Heijstek de Rooij, Dussen 144,-
29 Voorste Boske 1.15.40 H337 Adri van Wijnen, Dussen, borgen: Wouter Hagoort senior, Dussen en Jacb Rombout, Dussen 119,-
30 Achterste Boske 1.16.80 H336 niet verpacht  
31 De Laan   H338/339 niet verpacht  
32 De Voorste Engelenberg 1.43.90 H340 Gerrit Kastelijn, Dussen 156,-
33 De Achterste Engelenberg 1.39.11 H341 Roeland Middelkoop 156,-
34 De Polak 1.10.50 H614 Willem Peter Heijmans, Dussen 136,-
35 De Krakkert 1.17.80 H604/607 Jacob Rombout Verschoor, Dussen 119,-
36 Rode Wiel in het Rommegat   H525/526 niet verpacht  
37 Het Laantje in het Rommegat 0.66.50   Wouter Hagoort senior, Dussen 63,-
38 Weike achter de (R.K.) Kerk, buitendijks (hooipacht) 1.22.70 H405 Johannes Antoniezoon van der Pluijm, Hill 131,-
39 Weike achter van Mol   H406 niet verpacht  
  TOTAAL       3.679,-

Verkoopakte van 28 juli 1870

In tegenstelling tot het weiland, dat gezien bovenstaande verpachtingsakte werd verhuurd, werd het bouwland in: de Zuid-Hollandse polder, Biesbosch en incidenteel in het Groot-Zuideveld en Capelle kennelijk wel door of voor de kasteeleigenaren bewerkt en ingezaaid. Het eindgewas werd echter niet zelf geoogst maar "ten velde staande" verkocht. Op donderdag 28 juli van dat zelfde jaar (1870) werd door rentmeester (tevens dijkgraaf van de Zuid-Hollandse polder) P.J. Stael in opdracht van Graaf D'Ursel ten kastele het gewas van dat jaar verkocht "van de tienden en haltfteeld gelegen onder Dussen en Capelle". Het bracht de mooie som op van maar liefst 9.406 gulden.

Nr. Naam Kooper Woonplaats Koopsom
01 De Oostensche en Westensche Slothoeve Mechelinus de Rooij, landbouwer Dussen 105,-
02 De Schuringen Meeuwis van Daalen, landbouwer Dussen 205,-
03 De bonte Hond Meeuwis van Daalen, landbouwer Dussen 7,-
04 De Eelhoeve Arnoldus van Turnhout, landbouwer Meeuwen 110,-
05 Oude dijksche tiend achter de baan Frans Verhoeven, veearts Hill 60,-
06 Het Slokje Johannes Teunisse van der Pluijm, landbouwer Dussen 390,-
07 De Stadhoudershoef Wouter Hagoort Peterzoon, landbouwer Dussen 180,-
08 De Hoef Eijmert Johannisse van Daalen, landbouwer Dussen 85,-
09 Het Kilblok Antonie Teunisse van Dortmont, landbouwer, borgen: Leonardus de Wit en Teunis van Dortmont Dussen 290,-
10 Het Hoog Johannes Teunisse van der Pluijm, landbouwer Dussen 345,-
11 Het Laag Theodoris Gerritse van der Pluijm, landbouwer, borg: Johannes Teunisse van der Pluijm Dussen 325,-
12 Het Gastje Cornelis Adriaanse van Dinteren, landbouwer, borgen: Ferdinandus en Bernardus Antoni van Dijk, bakkers Dussen 275,-
13 De Peerboom Willem Adriaanse van Dinteren, landbouwer Dussen 325,-
14 Het Kortveld Leonardus de Wit, landbouwer, borgen: Teunis en Antonie Teunisse van Dortmont Dussen 145,-
15 De Kamer Adriaan Teunisse van Dortmont, landbouwer, borgen: Antonie Teunisse van Dortmont en Leonardus de Wit Dussen 240,-
16 De Rietwerf Govert van der Beek Dussen 265,-
17 De groote Bresser Hendrikus Gerritse van der Pluijm, landbouwer, borg: Adriaan van Honsewijk Dussen 170,-
18 Reijerveld Leonardus de Wit, landbouwer, borgen: Teunis en Antoenie Teunisse van Dortmont Dussen 180,-
19 Overschot van den Bresser Willem Adrianus van Dinteren, landbouwer Dussen 210,-
20 Het Bad Jacobus Boelen, landbouwer, borgen: Johan Akkerman en Nicolaas Boelen Dussen 415,-
21 De Kleijbergerhoef Adrianus Verschure, landbouwer Dussen 200,-
22 Het Kerkeland Govert van der Beek Dussen 410,-
23 De Berkenhoef Jan van Tilborg, landbouwer Dussen 375,-
24 De Hoogewerf Mechelinus de Rooij   150,-
25 De Groote Geffelkamp Govert van der Beek   380,-
26 De Kanishoek Antonie Richardussen van der Pluijm, landbouwer Dussen 380,-
27 De kleine Geffelkamp Johannes Johannesse van Mol, landbouwer, borg: Johannes Franciscus van Mol Dussen 150,-
28 Baaijenspoel Adriaan van Honsewijk, landbouwer [latere burgemeester] Dussen 245,-
29 Het Nonnengoed Philippus van Krimpen, landbouwer, borg: Govert van Krimpen, landbouwer, Emmikhoven Dussen 360,-
30 De Hoendernest Pieter Richardusse van der Pluijm, landbouwer, borg: Richardus Richardusse van der Pluijm Dussen 350,-
31 De Hooge Laar Adriaan van Honsewijk, landbouwer Dussen 155,-
32 De Lage Laar Cornelis Janse van Dijk, logementhouder Dussen 200,-
33 Kijfhoek Antonie Teunisse van Dortmont, borgen: Teunis van Dortmont en Leonardus de Wit Dussen 30,-
34 De Bloemplaat Johannes Teunisse van der Pluijm   260,-
35 Pauluszand Gerrit Rombout, landbouwer Dussen 465,-
36 De Ballekampen Antonie Donkersloot, landbouwer Dussen 55,-
37 De blok Nederveen-Capelle te Capelle (2/3de deel) Jan Hagoort, landbouwer Meeuwen 73,-
38 De Middelwaard onder Dussen Marcellis Brienen, landbouwer, borgen: Adriaan de Rooij, koopman, Werkendam en Gerrit Rombout Werkendam 21,-
39 Den Dooijemanswaard Gerrit Rombout   165,-
40 Zuidewijn-Capelle onder Capelle Jan Zandstra, tappert Capelle 1,-
41 Hoogeweide (2 percelen halfteeld) 1) tarwe, Johannes Franciscus van Mol, 2) haver, Wouter Hagoort senior, bouwman Dussen 220,- en 250,-
42 Achter Jan Kivits (hooiland) Jacobus de Wit, landbouwer [herbergier] Dussen 115,-
43 De Engelenburg (vlas) Adrianus Kuijpers, bouwman Dussen 69,-
  TOTAAL     9.406,-

Een jaar later kwam daar ook nog eens bij de Nelismannenwaard waarvan het gewas voor een bedrag van 551,- gulden werd verkocht aan Nicolaas Mourik, landbouwer te Werkendam waarvoor Marcellus Brienen uit Werkendam en Gerrit Rombout uit Dussen zich borg stelde.

In de verkoop

Vanaf 1874 werd een wijziging doorgevoerd, waarbij zowel het grasland als het bouwland voor een aaneengesloten termijn van zeven jaar verhuurd werden. Inmiddels was het eigendom toen verdeeld over Graaf D'Ursel uit Brussel en de heer Marie Joseph Henri d'Hinnisdal uit Tilloloij in het departement Somme in Frankrijk. De laatste was een afstammeling van een bekend adelijk geslacht uit Belgisch Limburg en waarschijnlijk de erfgenaam van de ondertussen overleden Gravin de Croix de echtgenote van D'Ursel.
Ook in 1918 werd nog een verhuurcontract opgesteld van het grasland in opdracht van Gravin D'Ursel uit Durbuy in België en dochter van de graaf en van mede-eigenaresse mevrouw Gerritje van Dronkelaar uit Weltevreden.

Een jaar later (1919) werd via een advertentie in het Gorinchems Nieuwsblad het weiland en een deel van bouwland in de polder (Het Bad) te koop aangeboden. In totaal werden 72 percelen verkocht: 38 hectaren weiland achter het kasteel en 32 hectaren bouwland in de Zuid-Hollandse polder, terwijl ook nog 40 hectaren in het Groot-Zuideveld in de etalage werden gezet. De locale horeca profiteerde mee omdat de inzet en de afmijning eerlijk verdeeld werd over de etablissementen van: Leemans, Heessels, Van Beurden en Vermeulen. Het totaal werd ingezet voor 207.825 gulden. De uiteindelijke verkoopprijs is niet bekend.

Van het blok Het Bad weten we dat het werd aangekocht door Govert van de Koppel uit Dussen en Adriaan Zweer Snoek uit Almkerk. De notaris was J.R. Rietra. Ook de lijst met de pachters was bijgevoegd. De veiling werd gehouden op 13 november 1919 en de verkoop vond plaats op 27 november 1919. De afslag was bij Louwke Vermeulen (later De Bocht) te Dussen geweest. De massa der kopen was gemijnd door Govert van de Koppel mede in opdracht van A.Z. Snoek uit Almkerk en wel op vier honderd gulden boven de inzet en de verhogingsprijs, zodat de massa kwam te staan op 52.155,- gulden.

Bronnen

Streekarchief Land van Heusden en Altena, Heusden, Notariële archieven, 1585 - 1935, toegang 0130, inventarisnummer 0866, Minuutakten van notaris L.J. Verberne, Dussen, 1870 - 1871, No. 54 d.d. 21-4-1870 en No. 93 d.d. 18-7-1870
De akte van de veiling en verkoop van het blok Het Bad in bezit van Bastiaan Snoek te Dussen.

Terug naar Streekhistorie


© Ton Lensvelt, e-mail adres: tonlensvelt@ziggo.nl