Het plan van Ir. Bruin met in blauw: bestaande waterlopen, groen: bestaande wegen, rood: nieuwe wegen en pleinen, paars: nieuwe polderweg tijdens ruilverkaveling.
Samenvatting
Het dorp Dussen en haar inwoners werden in de laatste oorlogswinter zwaar getroffen. Het dorp zelf lag na bevrijding in puin en veel inwoners waren hun hele hebben en houwen kwijt. Daar kwam de emotionele schade geleden door de evacuatie nog bovenop en niet te vergeten de psychologische dreun van de naoorlogse ontploffing van het raadhuis aan de Sluis.
Het plan van Ir. Bruin met in blauw: bestaande waterlopen, groen: bestaande wegen, rood: nieuwe wegen en pleinen, paars: nieuwe polderweg tijdens ruilverkaveling.
Dat stedenbouwkundige Ir. Bruin niet de eerste de beste was, valt af te leiden uit het fraaie wederopbouw en uitbreidingsplan dat hij voor Dussen ontwierp. Een prachtig plan, helemaal in harmonie met de bestaande situatie en infrastructuur, ruim opgezet en met veel groen. Vergelijk dat eens met de doolhof van het uitbreidingsplan van de jaren zeventig aan de oostkant van de Molenkade en het verschil wordt eens te meer duidelijk.
Toch ging lang niet alles van een leien dakje en doken er gedurende het proces tal van moeilijkheden en valkuilen op. Door materialenschaarste en beperkte financiële middelen kon de wederopbouw de woningbehoefte niet bijbenen, met toenemende woningnood als gevolg. De aanvankelijk betrachte saamhorigheid bewoog zich na verloop van tijd ook steeds meer in de richting van het individueel belang. De opheffing van de confessionele scheiding, wat op zich beschouwd een goede zaak was, kwam feitelijk te laat om er voor de wederopbouw en uitbreiding optimaal van te kunnen profiteren.
Niettemin kan Dussen trots zijn op datgene wat in de periode 1945-1969 in twee fases werd gepresteerd en gerealiseerd. In 1970 was Dussen een mooi en modern dorp met volop kansen voor de toekomst. Jammer was het dat juist toen van overheidswege in de remmen werd geknepen waardoor met name voor de kern Dussen in de jaren daarna de verdere ontwikkeling en groei stokte.
Dussen ontredderd
Dussen lag na de bevrijding in mei 1945 in puin. Het had de twijfelachtige eer tot de meest getroffen dorpen van het Land van Heusden en Altena te behoren. Ruim 300 huizen waren vernield of zwaar beschadigd. In Dussen Binnen waren veel historische boerderijen en herenhuizen tot de grond toe afgebrand. Het gerenoveerde kasteel was door zo'n duizend granaatinslagen getroffen.Begin juli 1945 was het zover dat het sein veilig gegeven kon worden en mochten de inwoners van Dussen weer naar hun huizen terugkeren en kon het herstel en de wederopbouw beginnen. Omdat het ruim zes weken geduurd had alvorens de bewoners weer in Dussen arriveerden, bleef het dorp gevrijwaard van bijltjesdagtaferelen. De dorpsbewoners hadden wel wat anders aan hun hoofd. In plaats daarvan werden er feestelijkheden op touw gezet zoals: de kermis in september 1945 in een tent aan de Molenkade en later een oranjefeest op 30 april 1946 aan de Korn op het erf van Toon van Krimpen. Allebei mede als een verlaat eerbetoon aan de bevrijding en om geld in te zamelen voor de zwaarst getroffenen.
Van diverse kanten werd hulp geboden om de accute nood te lenigen. Zo werden goederen beschikbaar gesteld door Leerdam, dat Dussen en Almkerk geadopteerd had voor noodhulp. En in Leidschendam werd een glasactie georganiseerd ten behoeve van de gemeente Dussen die maar liefst 800m² glas en ƒ 1.900,- contant geld opleverde met daarbij ook nog eens 22 schilderpatroons en –gezellen om het glas te plaatsen. Uit dankbaarheid daarvoor werd door de inwoners van Dussen en Hank aan de inwoners van Leidschendam een drietal cabaretavonden aangeboden.
De Hulp Actie van het Rode Kruis (HARK) leverde drie trucks met hulpgoederen die door het gemeentebestuur aan De Putte met het nodige ceremonieel en fanfaremuziek werden ontvangen. De goederen werden opgeslagen in de R.K. Jongensschool en van daaruit verdeeld onder de behoeftige bevolking. De school met de bijbel in de Muilkerk ontving zelfs tien kisten met kinderkleren uit Amerika.
Wethouder Koekkoek nam bij het veer van Sleeuwijk 50 koeien en 5 biggen in ontvangst gratis afgeleverd door de gemeente Berkel en bestemd voor gedupeerde landbouwers in Dussen en Almkerk. Ook arriveerden transporten met Canadese paarden bestemd voor de streek waarin ook Dussen meedeelde.
Het waren de eerste tekenen van een voorzichtig herstel. De vrij abrupte en onverwachte benoeming van burgemeester Mol, in december 1945 in gelijke functie te Waalre, werd algemeen betreurd en betekende dan ook een streep door de rekening voor wat betreft het herstelwerk waar de gemeente zich voor geplaatst zag. Maar onder leiding van de nieuwe burgemeester A.J.A. Oderkerk werd de wederopbouw energiek ter hand genomen.
Het bliksembezoek van Prinses Juliana in mei 1946 was bovendien een signaal dat er kennelijk ook vanuit nationale overheid aandacht was voor het oorlogsleed van Dussen. Jammer was wel dat Hare Majesteit de enorme menigte verzameld aan De Sluis en waar de voltallige schooljeugd bij haar aankomst het Wilhelmus aanhief, slechts vanuit haar automobiel vriendelijk toezwaaide om snel voort te gaan op haar tocht door het Land van Heusden en Altena.
Noodwoningen en andere noodvoorzieningen
Ter leniging van de allerergste woningnood werden in Dussen in totaal 40 noodwoningen opgetrokken. Het grootste aantal bestond uit noodwoningen van het type Datzen (uitvinding van Dr. Datz); dit waren de woningen van geprefabriceerde betonelementen. Omdat hiervoor grond onteigend diende te worden, duurde het echter nog tot omstreeks eind maart 1946 alvorens deze opgeleverd werden. Daarnaast werden in de Voorste Hoek in de buurt van de Schalkenwerf een tweetal zogenaamde Zweedse noodwoningen gebouwd; houten prefab woningen, groen geschilderd en gefinancierd door de Zweedse overheid. Aannemer P. van Straten uit Woudrichem was op 18 april 1946 de laagste inschrijver voor de bouw ervan met een bedrag van ƒ 3.950,-. Oplevering vond plaats in juni 1946.De commissie voor de wederopbouw nam zijn intrek in de Voorste Hoek (A87c) in de woning naast bakkerij Wijnands (thans Oudenrijn). Als hoofd werd benoemd A.J. de Ruiter en als ambtenaar A. de Lorm. Tot architect voor de gemeente Dussen werd aangewezen Architect C.P. Schellekens, Kardinaal van Rossumstraat 82 uit Dongen. Hij was verantwoordelijk voor 1. het opnemen van de oorlogsschade, 2. het bepalen welke panden het eerst hersteld moesten worden, en 3. welke bouwmaterialen aan welk herstelbouwproject werden toegewezen. Tijdens deze eerste periode van herstel en wederopbouw, bestond de dienst werkverschaffing nog. Mensen die daar onder vielen - meest werkelozen - werden aan het werk gezet om bijvoorbeeld puin te ruimen of stenen af te bikken. Bij het puinruimen van het kasteel werden NSB'ers ingeschakeld waaronder de NSB-burgemeester van Werkendam. Dokter van Vuure werd als voorzitter benoemd van de Adviescommissie Architectenkeuze. Deze commissie adviseerde opdrachtgevers (gemeente, bedrijven, particulieren) bij de keuze van een architect voor hun bouwproject. Het Rayonbureau Wederopbouw Boerderijen Zuid-Nederland voor het district Land van Heusden en Altena werd in een noodvoorziening aan de Molenkade (B52c) gehuisvest (tot 1 augustus 1947, toen het naar Breda verhuisde). De gemeentesecretarie huurde aanvankelijk een kamer in Hotel Heessels totdat de houten noodvoorziening aan de Molenkade beschikbaar kwam, om vervolgens daar haar intrek te nemen. Als adviseur voor de herverkaveling werd W.D. Middelkoop aangesteld. De wederopbouw werd centraal gestuurd vanuit Den Haag want door de beperkte beschikbaarheid van bouwmaterialen kon er de eerste jaren slechts zeer gelimiteerd gebouwd worden.
De hervormde gemeenschap vond een gastvrij onderdak in het kleine Christelijk Gereformeerde kerkje in de Muilkerk. De rooms-katholieke parochie kerkte tijdelijk in de schuur van Toon van Honsewijk aan de stoep van de Oude Straat. In december 1945 werd echter een nieuwe r.-k.-noodkerk met pastorie 'Marielle' in gebruik genomen op de hoek van de Molenkade met de Voorste Hoek. Het betrof een verbouwde legerbarak uit Sleeuwijk. Het Wit-Gele-Kruis vond tijdelijk onderdak in de Hoek in het huis van Johannes van Dijk.
Tamelijk onverwacht bereikte Dussen het bericht dat burgemeester Van Mol in gelijke functie was benoemd in de gemeente Aalst en Waalre. Op zaterdag 15 december 1945 werd in café Vermeulen (De Bocht) - het enige café dat op dat moment in bedrijf was - afscheid genomen. Een schier eindeloze rij van sprekers zwaaide hem lof toe voor het bevorderen van de saamhorigheid tussen de verschillende gezindten en zijn vaderlandslievendheid betracht tijdens de bezettingsjaren. Ook zijn werk voor de voedselvoorziening direkt na de bevrijding door 'het schip van burgemeester Van Mol' en zijn inzet voor de verbouwing van het kasteel tot raadhuis werden geprezen.
Aarzelend herstel
Langzaam begon het dagelijks leven weer zijn loop te nemen. De polders rondom Dussen waren in de zomer van 1945 droog gevallen. In de herfst werd het electriciteitsnet weer in werking gesteld; aan herstel van het telefoonnet werd nog gewerkt. Het Capelsche Veer werd door particulier initiatief opnieuw in de vaart genomen, zij het alleen voor fietsers en voetgangers. De brug over het Kanaaltje in de Loswal was hersteld en de tot zinken gebrachte schepen in de haven waren gelicht. De haven kon dus weer gebruikt worden voor de aan- en afvoer van goederen. Veel produkten waren echter nog op de bon. Bonnen die uitgereikt werden in de winkel van D. van Luxemburg aan de stoep van Oude Straat. Vanaf januari 1946 gebeurde dat in het weer herstelde café van Leemans aan de Sluis. Ook kon men inschrijven op 2de hands engelse rijwielen bij rijwielhandel Henk Koops aan de Dorpsstraat.Burgemeester Mol en later zijn opvolger burgemeester Oderkerk namen zitting in het bestuur van de Stichting tot bevordering van de welvaart in het Land van Heusden en Altena en commies G. van Rijswijk - die nog op zijn evacuatieadres in Sleeuwijk verbleef - was een van de initiatiefnemers tot de oprichting van een afdeling van de Stichting 40-45 voor hulpverlening aan verzetstrijders en hun nabestaanden uit de regio. Nol van Gennip te Hank en Dokter van Vuure in Dussen fungeerden als locale vertegenwoordigers.
In het enige café in Dussen dat na de bevrijding nog overeind stond, Vermeulen (thans de Bocht), werden bijeenkomsten georganiseerd voor gedupeerde huizenbezitters door de Bouwkas ROHYP. Door locale tuinbouwers werd een Tuinbouwvereniging Dussen opgericht en de Dienst Landbouwherstel hield er zittingsdagen om de oogstschade over 1944 te laten opnemen. Op initiatief van dokter Van Vuure werd in het haventje aan de Peerenboom het hospitaalschip Amerika met 30 bedden opgelegd (28-2-1946) om de inwoners van de regio ziekenhuisverpleging te kunnen verschaffen. De naoorlogse rattenplaag werd flink aangepakt door periodiek gratis rattengif te verstrekken en door de organisatie van gemeenschappelijke bestrijdingsacties.
De busdiensten op Den Bosch en Sleeuwijk door ALAD werden in ere hersteld en er werd zelfs al weer in competitieverband gevoetbald. Mede dankzij de inbreng van de getalenteerde midvoor Dillis van de Pluijm uit Hank waren eind december 1945 door Dussensche Boys al vijf klinkende overwinningen geboekt. Ook werd in september 1945 in een feesttent aan de Molenkade door de voetbalclub de eerste naoorlogse kermis georganiseerd. Toneelvereniging Ons Genoegen trad in april 1946 al weer voor het voetlicht in de zaal van café Vermeulen met het stuk Vergeven en Vergeten.
Het Oranjecomité kwam onder voorzitterschap van B.G. Koekkoek bijeen voor de organisatie van diverse festiviteiten ter gelegenheid van de verjaardag van Prinses Juliana op een feestterrein aan de Korn bij de weduwe A.van Krimpen. Opvallend was dat de harmonie van Kille Nieuwendijk hieraan haar medewerking verleende en niet de 'eigen' fanfare Wilhelmina uit Dussen. Ook weigerde het onderwijzend personeel van de katholieke scholen hun medewerking aan de organisatie. Het deerde de belangstelling niet want volgens de krant werd het feest 's-avonds door meer dan 1000 mensen bezocht.
Een uiting van heersend optimisme onder de inwoners betrof de oprichting van diverse verenigingen zoals: Schaakvereniging Het Kasteel, Hengelsportvereniging Het Loze Vissertje en een locale afdeling van de EHBO. Maar ook de Schaatssupportersvereniging Het Zuiden, Wielercomité Het Ronde Wiel en Motor en Auto Club De Altena Rijders (H.S. Hoevenaren) zagen het daglicht, alsmede diverse nieuwe standsorganisaties en zelfs een coöperatieve begrafenisvereniging.
Soms gebeurden er nog ongelukken met achtergebleven munitie. Zo werd bij de familie Van B. te Dussen hout in de kachel geworpen waartussen een lichtpatroon bleek te zitten. Die ontplofte, waardoor de kachel scheurde en de ruiten sprongen. Landbouwer Drik van der Pluijm reed met een kar vol puin op een landmijn aan de Loswal en verongelukte. Gelukkig werd in april 1946 een groep Duitse krijgsgevangen onder bevel van van het Nederlandse leger aan het werk gezet om munitie en mijnen te ruimen in Dussen.
De laatste gemeenteraadsvergadering was gehouden op 30 juni 1941. Na de oorlog werd tijdelijk een noodgemeenteraad gevormd. Op vrijdag 11 januari 1946 kwam deze voor het eerst in zitting bijeen. Tot die tijd waren de lopende zaken behartigd door burgemeester Mol (tot aan zijn afscheid) en B.G. Koekkoek die in 1936 wethouder geworden was. Tot aan de opening (1954) van het kasteel-raadhuis vonden de naoorlogse raadsvergaderingen plaats in Hotel De Zwaan. De Noodraad, voorgezeten door wethouder Koekkoek, bestond uit de leden: H.T. van Daal, Nieuwsteeg, Schelle, A.Z. Snoek, B. van Biezen, J. van Etten, H. van Honsewijk Rzn, A. van Vught en J.A. van Velthoven; als gemeentesecretaris fungeerde A.A. Snijders. Het enige agendapunt was de verkiezing van de beide wethouders. Opmerkelijk was dat wethouder Koekkoek zich niet langer beschikbaar stelde voor die functie. Over 'het hoe en waarom' daarvan tasten we in het ongewisse. Hoe dan ook, Jan van Etten en Harrie van Honsewijk Rzn werden tot wethouder verkozen. Omdat Van Etten als tevens loco-burgemeester werd benoemd, werd tijdelijk een derde wethouder aangesteld in de persoon van A.Z. Snoek.
Dussen stemde in mei 1946 voor de Tweede Kamer. De RK Volkspartij verwierf in de gemeente 60 procent van de stemmen, de protestants-christelijke partijen gezamenlijk 32 procent, 5 procent ging naar de PvdA terwijl de Communisten en de Liberalen ieder 1 procent van de stemmen kregen. Dat was tamelijk consistent in vergelijking met de stemverdeling van voor de oorlog bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1937, al hadden de katholieken wel wat ingeleverd op de protestanten. De landelijke trend van vernieuwingsdrang vond in gemeente Dussen dus kennelijk nog maar weinig medestanders.
Na het overlijden van notaris Rietra te Dongen werd het Dussense notariaat, dat ook een streekfunctie vervulde, tot augustus 1946 tijdelijk waargenomen door P.B. Mensing. Hij hield kantoor in de woning van Rietra. Zijn opvolger werd notaris J.R. Affourtit (eerst in de Voorste Hoek, later Molenkade).
In mei 1946 was de meisjesschool in het Rommegat zover hersteld dat deze weer in gebruik genomen kon worden. De Firma van der Pluijm was toen nog druk bezig puin te ruimen bij de Hervormde Kerk in Dussen Binnen. Het plan was om de kerk weer op dezelfde plek op te bouwen.
De aanloopfase naar de wederopbouw verliep echter ook met horten en stoten. Zo was er vanuit de bevolking veel kritiek op de verdeling van de HARK-goederen hetgeen tot verdachtmakingen leidde ten opzichte van een aantal personen die hiermee belast waren. Kritiek was er ook op de uitgestelde oplevering van de noodwoningen die gepland was voor half december 1945 maar begin maart 1946 nog niet voltooid was. Bovendien werd er ook nog gebakkeleid over het bijplaatsen van houten schuurtjes en was de huurprijs nog niet vastgesteld. Verder was de schadeafwikkeling een bron van zorg, vooral vanwege de traagheid van handelen bij het uitbetalen van evacuatiegelden en huurdervingen en door de reductie van de voorschotuitbetaling van 50 naar 30 procent door de Schade-enquetecommissie. Daarnaast werd er geklaagd dat de bouwprijzen door de toegenomen vraag de pan uit rezen.
Een nieuw centrumplan
Medio 1946 was alle puin wel zo'n beetje geruimd en kon men echt met de wederopbouw beginnen. De in juni 1946 benoemde nieuwe burgemeester A.J.A. Oderkerk (30 jaar) uit Oosterbeek werd de gangmaker van het nieuwe centrumplan voor Dussen.
DUSSEN 13-6-1946 - Bericht in het Heusdens NieuwsbladHet ontwerp van het centrumplam kwam van de tekentafel van de bekende (Haarlemmermeer- en Wieringermeerpolder, het nieuwe dorp Rutten in de NoordOostpolder, wederopbouw Den Helder, Rhenen, etc.) architect-stedenbouwkundige Ir. Wieger Bruin (1898-1971), vanaf 1966 tevens buitengewoon hoogleraar aan de afdeling bouwkunde van de TH-Delft. Besloten werd om de traditionele lintbebouwing van Muilkerk (langs het riviertje De Dusse) en Munsterkerk (langs de dijk naar Almkerk) los te laten en te kiezen voor de realisatie van een compleet nieuw centrum maar dan binnendijks.
Met ingang van 16 Juni 1946 is tot Burgemeester der gemeente Dussen benoemd de EdelAchtb Heer A J A Oderkerk. De heer Oderkerk is geboren te Arnhem op 25 October 1915 Hij is in het bezit van het einddiploma gymnasium het diploma gemeente-administratie A en het examen M O Staatsinrichting. Van begin 1936 tot medio 1938 was hij in de journalistiek werkzaam. In dat tijdvak en ook daarna leverde hij aan diverse dagbladen en periodieken bijdragen op letterkundig gebied. Van medio 1938 tot 5 Juni 1940 was hij in militairen dienst (kaderopleiding); in Mei 1940 nam hij actief deel aan de gevechten op den Grebbeberg. Sedert 4 October 1940 was hij eerst als volontair en daarna als ambtenaar in vasten dienst op de gemeente-secretarie van Renkum werkzaam. Hij verrichtte daar op alle afdeelingen benevens ten bureele van den gemeente-ontvanger en bij de administratie der gemeentepolitie verantwoordelijken arbeid. Thans bekleedt hij den rang van commies met de functie van ambtenaar in algemeenen dienst der gemeente Renkum groot 24000 zielen. In deze functie stond hij sedert Mei van het vorige jaar den Burgemeester als particulier secretaris ten dienste. Daarnaast was hij ambtenaar van den burgerlijken stand belast met het voltrekken der huwelijken in de gemeente Renkum. Hij nam zijn aandeel in het illegaal werk, was lid der VBA en later van het strijdend gedeelte der NBS. De gemeente Renkum vertoont in zooverre overeenkomst met de gemeente Dussen dat ook zij behoort tot een der zwaarst getroffen gemeenten van ons land.
Het was een alleszins mooi plan dat gebruikmakend van de bestaande verkaveling en infrastructuur en rekening houdend met aanwezige waterlopen zoals 't Middeltje en De Dusse, voorzag in een dorpshart met een stratenpatroon vanaf de Molenkade in westelijke richting, dat werd begrensd door een Dijk-Dusse-verbinding vanaf de Krekeldraai in noordelijke richting tot aan De Dusse: de Zuideveldlaan. Aan de zuidoostkant was een brinkachtig dorpsplein gepland: het Vrijheidsplein, met daar omheen winkels en openbare gebouwen.
Op termijn werd verdere uitbreiding voorzien ten noorden van het Middeltje en ten zuiden van De Dusse. Het hart van deze uitbreiding werd gevormd door de Heren van Brechtlaan en de Van der Dussenlaan. Omdat Ir. De Bruin tot de categorie stedenbouwkundigen gerekend mocht worden die vond dat auto's door het dorp moesten kunnen rijden, ontstond er een patroon van mooie rechte en ruime straten, voorzien van veel groen, die haaks op elkaar stonden. De carré's rondom het kruispunt van deze twee lanen werden ontsloten voor de noodzakelijke woningbouw door de aanleg van twee straten in een U-vorm: Van Axelestraat en Van Gendtstraat. De wijds uitlopende Van der Dussenlaan, die plaats zou bieden aan nog meer publieke gebouwen en scholen, gaf vanuit het dorpshart (Vrijheidsplein) bovendien een fraai uitzicht op de landschappelijke schoonheid van het riviertje De Dusse en de open ruimte van het Noordeveld. Door de betrachtte laagbouw in de verbindingsstraten zoals D'Ursselstraat en Aartswaardestraat werd dit nog extra geaccentueerd.
De redelijk revolutionaire plannen stuitten echter ook op de nodige weerstand. Zo had de hervormde gemeenschap in juni 1947 nog steeds het plan om hun historische kerk in Dussen Binnen herbouwen. Het kostte dan ook de nodige overredingskracht om de kerkeraad te overtuigen dat nieuwbouw van een grotere kerk met bijgebouwen aan de nieuwe Zuideveldlaan meer toekomstperpectieven bood.
Ook de rooms-katholieke gemeenschap voelde niets voor sloop van hun mooie kerk aan De Sluis maar wilden - net als in Hank - dat het gebouw werd hersteld. Uiteindelijk bezweek het parochiebestuur onder grote druk van het bisdom in Den Bosch om vanwege een hoger doel met de plannen van het gemeentebestuur in te stemmen. Daarbij kreeg het parochiebestuur de toezegging dat bij de ontwikkeling van de nieuwe centrumplannen zoveel mogelijk rekening zou worden gehouden met hun wensen. Het parochiebestuur schafte zich een flink stuk land aan in het Klein Zuideveld door grondruil van percelen meer westelijk gelegen in het Klein Zuideveld en in de Zuid-Hollandse polder. Naast een kerk met pastorie, tuin en kerkhof was er ook ruimte voorzien voor een parochiehuis en een flinke processietuin en zelfs voor een nieuw klooster.
De Molenkade werd eveneens in de nieuwe centrumplannen betrokken. Het noordelijk deel van de Gantel vanaf De Dusse tot aan het Middeltje werd gedempt en in 1947 werd als eerste een gloednieuwe ambtswoning voor de burgemeester gebouwd (mogelijk onder architectuur van Ir. Bruin). Later volgden meer herenhuizen voor de bestuurlijke laag, eventueel voorzien van praktijkruimtes, zoals voor: het hoofd van de regionale vleeskeuringsdienst, gemeentesecretaris, notaris, en boerenleenbank, in 1956 gecompleteerd met de bouw van een woonhuis van horecaondernemer Koos Leemans. Het zuidelijk deel van Molenkade, ten oosten van het nieuwe Vrijheidsplein, kreeg net als het plein een winkelfunctie toebedeeld.
Tot de aanleg van het r.-k.-kerkhof en pastorietuin bleven De Zandpad, de Gantel en de lijnbaan van touwslager Sjef Reijnaars langs het zuidelijk deel van de Molenkade nog intact. Tijdens fase II van de wederopbouw zouden ook deze restanten historie van Dussen het loodje leggen.
Wederopbouw van start
De eerste toewijzing door het Ministerie van Volkshuisvesting van het quotum urgentiewoningen bedroeg voor Dussen zestien arbeiderswoningen. De eerste tien hiervan werden gebouwd in de provisorich aangelegde Wilhelminastraat en waren ontworpen door architect J. de Lint uit Breda. Op 28 mei 1946 werden de woningen in het inmiddels weer heropende Hotel De Zwaan van Heessels aanbesteed. De bouw werd uitgevoerd door de Fa. Brand & Aartman uit Leimuiden voor ƒ 107.945,-. De resterende zes woningen plus nog vier zogenaamde middenstandswoningen werden op 25 juni 1946 eveneens bij Heessels aanbesteed en gegund aan dezelfde aannemer als laagste inschrijver voor ƒ 97.945,-. De Dussense aannemers Adriaan van Dongen en de combinatie: André van den Broek, Gebroeders Van der Pluijm en Jan van Tilborg zaten daar met ruim +30 procent, respectievelijk ruim +20 procent royaal boven en hadden zodoende het nakijken. Medio 1947 werden voor de gemeente Dussen in totaal (dus inclusief Hank) nog eens 58 woningen aanbesteed.De woningbehoefte was enorm en de aanvragen voor woonruimte bleven binnenstromen. Mede doordat de sterke bevolkingstoename van 1946 zich ook in 1947 onverkort doorzette. Veelal werden aanvragen voor woonruimte mondeling gedaan bij leden van de Woningcommissie of B & W. Vanaf 1 maart 1948 dienden alle aanvragen voortaan schriftelijk te geschieden en tot 28 februari 1948 konden alle bestaande aanvragen alsnog schriftelijk bekrachtigd worden. Daarnaast werd in lijn met de Woonruimtewet 1947 door het gemeentebestuur op straffe van verwijdering 'door de de sterke arm' een verbod uitgevaardigd om nog langer woonruimte te betrekken zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Eigenaren van onbewoonbaar verklaarde woningen werd de mogelijkheid geboden gebruik te maken van de Premieregeling Woningverbetering of -splitsing waarbij het Rijk voor 60 procent in de kosten zou kunnen bijdragen indien aan de voorwaarden voor verbetering of splitsing werd voldaan.
Op 11 november 1946 kreeg Dussen hoog bezoek van de Commissaris der Koningin Mr. Jan de Quay vergezeld van Mr. Van Thiel, directeur van de Stichting Herstel Noord-Brabant. Hoewel het bezoek een informeel karakter kende omdat De Quay nog niet officieel benoemd was, nam gastheer burgemeester Oderkerk de gelegenheid te baat om de heren kennis te laten nemen van een aantal knelpunten in de wederopbouw van de gemeente. Naar later zou blijken met succes, want het het was met name aan Mr. de Quay te danken dat er vervangende werkgelegenheid geschapen werd op het ontmantelde fabrieksterrein van de papierfabriek door de vestiging van een filiaal van Hollandia Staalbouw uit Krimpen aan de IJssel (geopend in januari 1950).
Ondanks de betoonde voortvarendheid, heerstte er ook ontevredenheid over voortgang. In januari 1947 kwamen 500 burgemeesters bijeen in de raadszaal van Nijmegen om hun hart te luchten over de wederopbouw. Met name de centralisatie - alles werd centraal aangestuurd vanuit Den Haag - werd aan de kaak gesteld. De onbevredigende ontwikkeling bij herstel en wederopbouw werd met name geweten aan het Koninlijk Besluit van 5 mei 1946, dat zo snel mogelijk van tafel moest. Bureaucratie en verstarring konden slechts dan vermeden worden wanneer de uitvoering van de wederopbouw in nauwe samenspraak met de burgers zou kunnen gebeuren.
Hun smeekbedes bleken niet vergeefs, al duurde het nog wel twee jaren alvorens het zover was. In onze streek werd als onderdeel van de decentralisatie door het ministerie van Wederopbouw in den Haag in gang gezet, per 1 mei 1949 het Bureau voor de Wederopbouw voor het Land van Heusden en Altena vervangen door de Centrale Technische Dienst onder leiding van de technisch ambtenaar ingenieur Van Loenen.
Begin 1948 werd de begroting voor de definitieve aanleg van de Wilhelminastraat - de huizen stonden er al - en het zuidelijk deel van de Zuideveldlaan tot aan de Krekeldraai, door de gemeenteraad goedgekeurd voor een bedrag van ƒ 52.000,- inclusief bijkomende werkzaamheden zoals het deels verleggen van het Middeltje of het Vlietje, dat vanaf de Molenkade tot voorbij de Zuideveldlaan gekanaliseerd (recht getrokken) werd. Het werk werd uiteindelijk gegund aan de Fa. Elshout-de Bont uit Raamsdonksveer voor ƒ 49.900,-. Alle inwoners gingen meebetalen door de invoering van een straatbelasting van drie procent voor onbebouwde - en het dubbele voor bebouwde eigendommen. Tot het moment dat er nieuwe straatnamen waren gekozen, werd de nieuwe wijk in Dussen aangeduid met de letter D. Als eerbetoon aan de aftredende koningin werd de eerste nieuwe straat van Dussen Wilhelminastraat gedoopt. De feestelijke onthulling van het straatnaambord door burgemeester Oderkerk vond plaats in september 1948. De brug over de Gantel naar de Molenkade werd in 1949 gebouwd door de Gebroeders Straver uit Almkerk.
In 1949 werd begonnen met de aanleg van het noordelijk deel van de Zuideveldlaan vanaf de Wilhelminastraat tot aan de Hoek. Daarmee werd ruimte gecreëerd voor een nieuw hervormd centrum met kerk en bijgebouwen. Eind 1946 was in het bouwfonds voor de nieuwe hervormde kerk al ƒ 8.600,- bijeen gebracht. Medio 1951 werd daar bovenop nog eens ruim ƒ 2.000,- ontvangen van de Ned-Herv.gemeente Groot-Ammers.
Dussense Oorlogsvrijwilligers
Ondertussen waren zo'n 23 dienstplichtige Dussense jongeren naar Ned-Indië afgreisd om er deel te nemen aan de politionele acties. Ze werden gesteund door thuisfrontorganisaties van de eigen zuil, die regelmatig pakjes verstuurden. Zo werd door de r.-k.-parochie door Anneke van Mierlo een periodiek 'R.K. Thuisfront Dussen - De Schakel' samengesteld, waarin informatie van - en voor de Indiëgangers werd uitgewisseld en gepubliceerd. Ook werden films vertoond over Ned-Indië en lezingen gehouden waarvan de opbrengst ten goede kwam aan het Thuisfront. Er werd zelfs een benefietwedstrijd gespeeld ten bate van de Indiëgangers tussen Dussense Boys en een team samengesteld uit leden van de vrijwillige brandweer.
Omstreeks 13 juli 1949 werd militair A.P. Schalken uit Dussen terug verwacht uit Ned. Indië en enkele maanden later op 8 september 1949 B. Koops. Later dat jaar zouden nog terug arriveren soldaat A. Hofmans en soldaat 1e klas T. Donkersloot.
Op 9 januari 1950 werd soldaat 1ste klas C.G. van Oort uit de Voorstraat A65 terug verwacht met troepentransportschip Groote Beer. Op 25 februari soldaat G.H. van de Kemp, B37 Dussen. Op 24 maart kwam soldaat 1e klas Andreas A.M. Leenhouts, Achterstraat 83 met het schip Waterman terug uit de oost. Ook voor hem hadden buurtbewoners een ereboog bij het ouderlijk huis geplaatst en was fanfare Wilhelmina uitgerukt. Op 4 april d.a.v. arriveerde korporaal J.M. Nederveen, Korn B220, met het troepentransportschip Fairsea en op 24 april korporaal W. van den Oort, Voorstraat A63. Op 4 mei gevolgd door: J.A. van Mierlo van de Hogendijk B146, L. de Rooij uit de Oudestraat B181 en A. de Ronde uit de Dorpsstraat A171 en op 7 mei P.H. van Achterberg, Binnen A59 en op 26 mei Arn.M. Verbunt uit Hill A3 en op 6 juni soldaat 1ste klas J. van Vark te A107 en J.P. Wijtvliet van Oude Zeedijk B92. En op 10 juni soldaat 1ste klas M.J. Pelders uit de Dorpsstraat B114 en op 19 juni C.J. van den Oven, Wilhelminastraat en op 25 juli A.J. Vingerhoets en op 15 augustus sergeant A.H.W. Verbunt uit de Wilhelminastraat E6. Een viertal van hen: Jan v.d. Stelt, A. Hofmans, F. Donkersloot en B. Koops werden op 15 september 1950 onderscheiden met het ereteken van Orde en Vrede uitgereikt door burgemeester Oderkerk.
Verdergaand herstel
Op 17 augustus 1948 werd de nieuwe brug over Keizersveer door Ir. Wieger Bruin opengesteld voor het verkeer. In dat zelfde jaar werden door de NAM de eerste grondboringen gedaan naar de aanwezigheid van aardolie. Naast de tuinderij en villa 'Frank en Vrij' van A. van Moergestel werd enkele jaren later zelfs een boortoren geplaatst. In 1949 maakte de provincie haar nieuwe wegenplan voor de regio wereldkundig. In het zuiden was een weg voorzien vanaf de Heusdense brug via Eethen-Meeuwen-Dussen naar de Kop van 't Land in Werkendam. Tevens zou er een weg komen die de brug bij Heusden verbond met een nog te bouwen brug bij Gorinchem.Ook werden de noodzakelijke gemeentelijke voorzieningen gemoderniseerd. Onder andere in oktober 1948 met de aanschaf van een nieuwe brandweerwagen en brandspuit. De overdracht van het nieuwe materieel aan de brandweercommandant Frans Penninx (slager) en instructeur P. Barten (ambtenaar) en hun manschappen door burgemeester Oderkerk, ging met enig ceremonieel gepaard waarbij naast regiocommandant G. van Loenen ook de ombouwers Schouten en Uithoven uitgenodigd waren.
De werkgelegenheid kreeg (medio 1949) een steuntje in de rug door de introductie van huisnijverheid door Tricolana uit Tilburg voor het maken van handschoenen. De locale middenstand zag de toekomst optimistisch tegemoet wat zich onder andere uitte door de oprichting van tal van nieuwe bedrijven zoals: De Goederenschuur van Roubos in Dussen Binnen, De Eerste Dussense Meubelfabriek van Cor de Wit in de Kerkstraat B23. Dat was in de voormalige werkplaats van de Leco die in 1948 een compleet nieuwe woning met plaatwerkerij liet bouwen in de Zuideveldlaan. M. de Baar in Dussen Binnen liet bij de ontmantelde graanmolen een maalderij met transformaterhuis optrekken. Een aantal middenstanders bouwde nieuwe winkels zoals: Adriaan Nederveen, Jan van Mierlo (aanbesteed oktober 1948, architecten F. Hopstaken en J.B. van de Haar) en Dim van Dijk in de Zuideveldlaan en IJzerhandel van Beurden in de Dorpsstraat. Aan het Vrijheidsplein verrees zelfs een hele rij van nieuwe winkels: Schoenmakerij Ad de Rooy, Bakkerij Toon van Dijk, Kapsalon Jan van Dortmont en Electrotechnisch bureau Johan Teulling en in een later stadium Warenhuis de Wit.
Met de opheffing (per 1 mei 1949) van het Bureau Wederopbouw en vervanging door de Centraal Technische Dienst (C.T.D.) kon een tussenbalans worden opgemaakt. Waar in aanvang vooral herstelwerkzaamheden werden gedaan en noodwoningen (40) werden geplaatst, werden daarna tot april 1949 in de gehele gemeente Dussen (Dussen en Hank) in totaal 81 nieuwe huizen opgeleverd. Daarnaast waren alle schadegevallen tot een bedrag van ƒ 3.000,- afgewikkeld. Voor Dussen was een wederopbouwplan en tevens een uitbreidingsplan ontwikkeld. Vanaf 15 september 1949 lag het basisplan voor de wederopbouw van de kern Dussen gedurende twee weken ter inzage op het gemeentehuis. Voor het kalenderjaar 1950 werden Dussen opnieuw tien woningen toegewezen, te verdelen over beide kerkdorpen en te bouwen door de Gebr. Bakker uit Giessendam voor ƒ 91.725,-.
In mei 1949 werd een nieuwe gemeenteraad gekozen. De R.K. Partij Dussen werd vertegenwoordigd door: A.J.B. van Dijk, J. Radings en J.H.A.M. van Etten en die van Hank door: B. van Biezen, C.L. de Wit, J.N. van Dortmomt en A.A. van Velthoven. Voor de A.R. Partij: B.G. Koekkoek en J. Baks Mzn uit Dussen en P. van de Zouwen uit Hank en voor de Partij voor de Vrijheid A.Z. Snoek uit de ZHPolder. Toon van Dijk en A.Z. Snoek werden de nieuwe wethouders.
Op 25 augustus 1949 werd in opdracht van molenaar M. de Baar, Dussen Binnen A39, een woonhuis met maalderij en transformatorhuisje aanbesteed in Hotel De Zwaan van Adriaan Heesels door de architecten: A.P. Koster en A. van Overhagen uit Utrecht.
In september 1949 werd een drieling geboren bij Piet Donkersloot-van der Schans. De bevalling vond plaats in de noodwoning van het gezin dat daarna uit 10 kinderen bestond. Alhoewel gezond vond Dokter van Vuure het toch beter dat de drieling tijdelijk werd opgenomen in het ziekenhuis in Breda. Het nieuws bekend wordende, toonde weer eens aan hoe het met de solidariteit in Dussen gesteld was. Nog maar nauwelijk een uur oud, begonnen de giften in natura toe te stromen. Ook werd een comité gevormd voor een huis aan huis inzameling, waarbij de inwoners van Dussen zich zeer vrijgevig toonden. Op termijn werd het gezin ook een nieuwe gemeentewoning in het vooruitzicht gesteld in de Zuideveldlaan.
Jammer genoeg liep het Wederopbouwplan enige vertraging op omdat de gemeente Dussen zich genoodzaakt zag om begin 1950 een onteigeningsprocedure op te starten voor maar liefst 65 percelen of gedeeltes daarvan. Het dorp Dussen kreeg in 1949 en 1950 in totaal 10 woningen toegewezen die allen in de nieuwe Zuideveldlaan werden gebouwd, die naar verwachting eind 1950 aangelegd zou zijn. De bouw van de woningen werd gegund aan de Gebroeders Bakker uit Giessendam en Gebroeders van Heiligenberg uit Teteringen. Laagste inschrijver voor de aanleg van de weg was H. de Jong uit Hardinxveld met ƒ 41.800,-. Op zaterdag 24 juni 1950 werd het herstellen van de oorlogsschade aan de R.K. Jongensschool in het openbaar aanbesteed door Architect F. Bilsen uit Breda; aannemer werd Wim Leenhouts uit Dussen.
Begin 1952 kwamen de financiën rond om nog eens 30 woningen in Dussen te bouwen. Het betrof kleine woningen van het type 'Sjors' ter grootte van 200 kuub en met een maximale huurprijs van vijf gulden per week. Laagste inschrijver voor de bouw ervan was W. van Arkel uit Gorinchem voor ƒ 207.800,-. Voor een deel kwamen deze woningen in de Munsterkerk te staan.
Eind 1952 werd het besluit genomen tot de aanleg van het Vrijheidsplein, waaraan de nieuwe r.-k.-kerk voorzien was maar ook een aantal andere nutsvoorzieningen en winkels. De bouw van de nieuwe hervormde kerk verliep dermate voorspoedig dat deze al in december 1952 in gebruik genomen kon worden. In 1953 werden tevens de pastorie en kosterswoning naast de nieuwe kerk aanbesteed.
Herbouw door bedrijven en particulieren
Vanaf medio 1950 tot eind 1953 werden langs de oevers van de Dussen in hoog tempo een flink aantal gloednieuwe boerderijen en/of woningen aanbesteed, ter vervanging van de in de oorlog stukgeschoten of afgebrande panden, o.a. op de Baan voor: L.J. de Wit (1949), M. Millenaar, H.S. Hoevenaren woonhuis met winkel (1953),maar vooral in Dussen Binnen voor: A.J. Heijmans, P. van Achterberg, een smederij voor de weduwe A.A. Verhoeven (1948), een woonhuis voor P. van de Oven-de Jong??, Richardus Verhoeven, Anton de Graaff, Nol Heijmans, M.W. Verbunt, C.W. Roubos, P. van Schendel (landbouwschuur), P. Heijmans (1951), C.W. Hagoort (1952), Jan van Etten woonhuis met schuur ter vervanging van de historische Marechausseekazerne met waterstallen, Piet van Mierlo woning met machinebergplaats op de plek van de voormalige boerenhoeve van Stael/Staal, en tenslotte in Muilkerk en Hoek: Kinderen J. van Tilborg (Muilkerk) en J.H. van Vuuren (Hoek, 1953).
Maar ook elders in Dussen werd nieuwbouw gepleegd. Op 14 december 1949 werd door architect M. Oostlander uit Gorinchem in opdracht van Richardus Verhoeven de bouw van een woonhuis met stal en achterhuis in Dussen Binnen aanbesteed. Bij de door C. Spierings overgenomen tuinderij van Van Beurden aan de Loswal werd een nieuwe tuinderswoning met schuur gebouwd. J.C. Heijmans (1951) liet er naast de nieuwe Fortuna-hoeve optrekken. De bouw van de woning van G. van Olst boven op de Maasdijk werd (medio 1951) opgedragen aan aannemer P. van Bavel. Ook werd de nieuwbouw van r.-k.-kerk aanbesteed (jan.1953) en voor ƒ 267.445,- gegund aan A. de Kok uit Bergen op Zoom. Verder kwamen er nieuwe boerderijen voor Thomas van Buuren aan de Nieuwesteeg, L. Schalken in de Dorpsstraat ('t Zuideveld), J.C. van Krimpen aan de Molenkade (1952) en de weduwe A. Verhoeven aan de Oudestraat (1953). In 1953 werd het café van Koos Leemans aanzienlijk verbouwd tot Hotel-Café-Restaurant en kwam ook de duikerbrug aan de Molenkade gereed.
Wederopbouw boerderijen
De databank van het Meertens Instituut http://www.meertens.knaw.nl/bwb/ bevat informatie over de nog tijdens en na de Tweede Wereldoorlog wederopgebouwde boerderijen: plaats en straat (adres uit de tijd van de wederopbouw, geen actueel adres), naam van de toenmalige eigenaar, naam van de architect, datum van de tekeningen die gemaakt werden voor de wederopbouw. De tekeningen liggen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. De databank geeft geen volstrekt volledig beeld omdat slechts de wederopbouwboerderijen zijn opgenomen waarvan tekeningen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed liggen.
A 22, Baan, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 13-03-1950, Naam eigenaar: M. Millenaar
A 50, Binnen, Dussen, Architect: P.C. Schellekens, Datum tekening: 00-00-0000, Naam eigenaar: Gebr. Hagoort
A 69, Binnen, Dussen, Architect: M. Oostlander, Datum tekening: 01-05-1950, Naam eigenaar: P.C. van Mierlo
A 74, Binnen, Dussen, Architect: C.H. Kleinloog, Datum tekening: 01-05-1950, Naam eigenaar: C.W. Roubos
Achterstraat A 73, Dussen, Architect: onbekend, Datum tekening: 01-04-1946, Naam eigenaar: A. van Vuuren
Diebracht A 24, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 03-12-1948, Naam eigenaar: J.C. Akkerman
Dorpsstraat B 67, Dussen, Architect: M. Oostlander, Datum tekening: 20-02-1953, Naam eigenaar: A.A. Verhoeven
A 32 Binnen, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 29-03-1947, Naam eigenaar: L. Middelkoop
A 51 Binnen, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 03-05-1950, Naam eigenaar: A. de Graaf
A 59 Binnen, Dussen, Architect: M. Oostlander, Datum tekening: 14-04-1950, Naam eigenaar: P.A. van Achterberg
A 61 Binnen, Dussen, Architect: M. Oostlander, Datum tekening: 17-07-1949, Naam eigenaar: C.A. Heijmans
A 64 Binnen, Dussen, Architect: M. Oostlander, Datum tekening: 17-03-1949, Naam eigenaar: H.J. van Kleef
A 68 Binnen, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 11-12-1950, Naam eigenaar: C.W. Hagoort
A 72 Binnen, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 15-02-1950, Naam eigenaar: A.J. Heijmans
A74a Binnen, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 20-05-1950, Naam eigenaar: M.W. Verbunt
A 79 Binnen, Dussen, Architect: F.M.M. Bilsen, Datum tekening: 24-02-1950, Naam eigenaar: P. van Schendel
A 89 Binnen, Dussen, Architect: A. Schermers en J. Luinge, Datum tekening: 22-02-1950, Naam eigenaar: J. van Tilburg
B116 Dussendijk 7, Dussen, Architect: R.C. Hekker, Datum tekening: 27-11-1946, Naam eigenaar: dhr. J.J.E. Maas
A117 Hoek, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 14-02-1953, Naam eigenaar: J. van Vuuren
A 53 Hoek, Dussen, Architect: F.M.M. Bilsen, Datum tekening: 01-06-1951, Naam eigenaar: J.H. van Etten
Kerkstraat 16b, Dussen, Architect: A. van Hulten, Datum tekening: 09-04-1951, Naam eigenaar: Kinderen Meijers
Kerkstraat 27, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 08-05-1951, Naam eigenaar: P. Heijmans
Kerkstraat B 27a, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 08-05-1951, Naam eigenaar: J.C. Heijmans
Molenkade B 35, Dussen, Architect: De Jong en Oostlander, Datum tekening: 11-04-1952, Naam eigenaar: J.C. van Krimpen
Molenkade B 44a, Dussen, Architect: P.C. Schellekens, Datum tekening: 02-01-1946, Naam eigenaar: W. Koops
Nieuwsteeg B 255, Dussen, Architect: C.H. Kleinloog, Datum tekening: 25-10-1954, Naam eigenaar: Jac. Koops
Oude Kerkstraat 18, Dussen, Architect: A. de Jong, Datum tekening: 17-02-1954, Naam eigenaar: C.de Bodt-Meijers
B 128 Dussen, Architect: M. Oostlander, Datum tekening: 16-06-1950, Naam eigenaar: J. Schalken
In deze enorme naoorlogse particuliere bouwproductie moet het ontstaan van het relatief grote aannemersgilde van Dussen gezocht worden. De bedrijven van B. Schermers - Korn, Adriaan van Dongen - Nieuwesteeg, André van den Broek, Wim Leenhouts, Piet van Mierlo - allen Dorpstraat, Gebroeders van der Pluijm en Jan Tilborg beiden Muilkerk, konden door het grote aanbod van werk floreren en een gezonde basis leggen voor de toekomst.
Wederopbouwvaria
Op Sinterklaasavond 5 december 1950 werd Dussen opgeschrikt door een berovingsmoord. Aan de Peerenboom werd de 79-jarige landbouwer Hannes van Mol doodgeslagen en beroofd van 7.000 gulden. Een drietal Werkendammers: W. van der Stelt, J. van der Giessen en F.J. van Steenhoven, werden veroordeeld voor de brutale beroving en doodslag.Op onderwijsgebied nam de Noordbrabantse Maatschappij van Landbouw het besluit tot oprichting van een Lagere Tuinbouwschool in Dussen die volgens de stichtingscommissie vanwege het beoogde regionale karakter een Christelijke signatuur diende te krijgen en die voorlopig gehuisvest werd in het kasteel (opening 8-4-1951). Het tuinbouwonderwijs in Dussen diende een belangrijke rol te gaan vervullen bij het wegwerken van de achterstand op tuinbouwgebied in het Land van Heusden en Altena. Daarnaast werden in de R.K. Meisjesschool in het Rommegat een aantal lokalen ingericht voor VGLO onderwijs.
Ondernemers konden inschrijven voor de in te stellen vuilnisophaaldienst in Dussen. Het gemeentebestuur voerde onderhandelingen over de vestiging van een betonfabriek aan de Loswal die aan ongeveer 25 arbeiders werk zou gaan verschaffen. Tevens zou constructiewerkplaats Hollandia uitgebreid worden, wat meer arbeidplaatsen zou opleveren. In 1951 was ook de kogel door de kerk inzake de bouw van een compleet nieuwe hervormde kerk in het nieuwe centrum van Dussen.
De Watersnood en daarna
De Watersnood van 1953 was een lelijke streep door de rekening. Hoewel Hank het zwaarst getroffen werd, bleef ook Dussen niet gevrijwaard van wateroverlast. Met name het gebied buitendijks de Kornsedijk - waar veel vee verdronk -, maar ook de uitbreiding in het Klein Zuideveld liep onder water; en opnieuw moesten de bewoners geëvacueerd worden en was er veel schade aan woningen, have en goed. Gelukkig waren er in Dussen geen verdrinkingslachtoffers.
Watersnood of niet, de Firma P.H. Vloemans schoenfabriek uit Kaatsheuvel opende op 16 maart 1953 een schoenstikafdeling in Dussen (Studio Rex) die aan zo'n vijftig voornamelijk vrouwelijke medewerksters emplooij zou gaan bieden en met Gerard van Olst als bedrijfsleider. Conservenfabriek Wagenberg Vesten vroeg vrouwelijke werkkrachten voor hun vestiging in Heusden. De werknemers werd bedrijfsbusvervoer in het vooruitzicht gesteld.
Toen twee jaar later het gebouw van de voormalige pastorie/klooster leeg kwam, vestigde WEK van Wout van Esch uit Kaatsheuvel hier een productiewerkplaats voor kontreforts. Er waren voornamelijk mannen en jongens werkzaam. Na tien jaar moest het gebouw plaatsruimen voor de aanleg van de nieuwe provinciale weg. Ondertussen had in 1961 Jehame zich in de leeggekomen Tuinbouwschool in de Zuideveltlaan gevestigd en had Jan van Vliet uit Uithoorn in de Van Gendtstraat zijn Ring schortenatelier opgestart. Al deze nieuwe bedrijfsvestigingen zorgden bij elkaar voor zo'n 200 arbeidsplaatsen.
In mei 1953 werden de eerste drie noodwoningen in Dussen afgebroken omdat ze niet langer nodig waren. Tevens werd het besluit genomen om de nieuwe dorpskern te voorzien van een centraal rioleringsstelsel.
Met significante financiële steun van omliggende gemeentes werd de enige jaren daarvoor gebouwde plaatwerkerij van de Leco in de Zuideveldlaan aangekocht en verbouwd tot tuinbouwschool. De regionale functie van de school valt af te leiden uit het leerlingenaantal dat in april 1954 werd bevorderd van 2de naar de 3de klas zijnde 15 leerlingen waarvan er slechts 2 afkomstig waren uit Dussen.
In 1953 werd ook vergunning verleend aan melkhandel Dim van Dijk voor de bouw van een woning met kruidenierswinkel op de hoek van de Wilhelminastraat en Zuideveldlaan, later (in 1958/1959) uitgebreid met een garage en berging. Dim ging echter met zijn tijd mee en liet in 1968 door aannemer André van den Broek een moderne Supermarkt optrekken aan het Vrijheidplein.
In juli 1953 maakte Dagblad De Stem melding van het feit dat de gemeenteraad van Dussen pas na lang onderhandelen en twee raadsvergaderingen tot een accoord was gekomen over de verdeling van het schamele bouwvolume over de kerkdorpen Dussen en Hank.
Het gerenoveerde kasteel-raadhuis werd met enig ceremonieel geopend in juni 1954 door Commissaris der Koningin Jan de Quay, ondertussen geen onbekende meer in Dussen en met de Dussense situatie. In zijn openingstoespraak feliciteerde hij Dussen met het prachtige raadhuis dat hij overigens wel wat te groot vond gezien de omvang van de gemeente. Sprekend namens het provinciebestuur liet hij doorschemeren dat het niet de bedoeling was dat de gemeente tot een dergelijke grootte zou uitgroeien. Wel waren er plannen om de infrastructuur te verbeteren zodat het isolement van de regio zou worden opgeheven. Als een van de belangrijkste punten op dit gebied noemde hij de aanleg van een brug over de Merwede bij Gorinchem en een nieuwe provinciale weg door het zuidelijk deel van de streek.
De nieuwe provinciale weg vanaf Heusden door het zuidelijk deel van het Land van Heusden en Altena werd in 1953 nog voorzien min of meer identiek aan het traject van de latere betonbaan, echter slechts tot aan Dussen toe. Vandaar af zou de weg zich richten op de Kop van 't Land - dwars door de in te dijken Biesbosch - om zodoende een direkte aansluiting te vormen met het westen van het land (via Dordrecht).
Qua woningbouw werd Dussen tien zogenaamde Ferdinands gegund waarvan er acht in de Wilhelminastraat en twee in de Zuideveldlaan kwamen te staan. Voor het tijdvak 1954-1956 kreeg de gemeente Dussen (inclusief Hank) 59 woningen toegewezen. Tevens werd door Waterleiding Maatschappij Oudenbosch grond aangekocht langs de Zuideveldlaan voor de bouw van een woning met werkplaats van waaruit de regio bediend ging worden. Opnieuw een oppepper voor de werkgelegenheid. Op 23 december 1953 werd het kantoor van dhr. J. Schippers in bedrijf gesteld. Omstreeks die tijd moet aan de overkant de autogarage van Roef Kiewiet ook gerealiseerd zijn.
Dussen werd tevens de standplaats voor de Centrale Vleeskeuringsdienst in de regio met A. van Houwelingen (later P. Rodenhuis) als hoofd van de dienst. Hij was onder meer verantwoordelijk voor de vleeskeuring bij de destijds nog veel voorkomende huisslachtingen. In 1954 werd met de bouw begonnen van de woning met praktijkruimte voor notaris Affourtit aan de Molenkade die tot zijn verhuizing praktijk voerde in het voormalige kantoor van de Wederopbouw in de Hoek. Tevens werd besloten aan de Molenkade een ambtswoning voor het hoofd van Vleeskeuringsdienst te doen verrijzen.
In december 1953 werden door de contactcommissie Ruilverkaveling de eerste oriënterende informatiebijeenkomsten georganiseerd o.m. in Dussen. De regionale krant meldde dat de plaatsen Dussen en Werkendam zich in enorm snel tempo uitbreidden. Tien jaar na de oorlog (1955) waren in de gemeente Dussen (inclusief Hank) 231 woningen gebouwd en in Werkendam (inclusief De Werken en Sleeuwijk) 333. Dat was 46 procent van het totaal aantal nieuwe woningen gerealiseerd in het land van Heusden en Altena.
Bij het kampioenschap van Zuid-Holland schaatsen van 1955 over 100 km versloeg Anton Verhoeven de gerenommeerde Kees Broekman in de eindsprint. Er werden plannen gemaakt om een nieuwe marechausseekazerne te bouwen aan de Keizersveersbrug ter hoogte van Hollandia. De woningnood bleek nog immer hoog.In oktober 1955 werden in de gemeente 20 woningen opgeleverd, waarvoor zich 69 gegadigden aangemeld hadden. In de voormalige r.-k.-noodkerk aan de Molenkade werd in 1956 een champignonkwekerij gesticht door Bastiaan Nieuwesteeg.
In februari 1956 kreeg het dorp Dussen een toewijzing van 21 woningwetwoningen van het type Margaretha. Aansluitend hierop werd besloten de laatste noodwoningen op te ruimen. De C.T.D. werkte dat jaar aan de centrale riolering, laagste inschrijver Fa. W. Bunschoten en Co uit Venlo voor ƒ 137.811,- Voorts had men in voorbereiding het Wit-Gele-kruisgebouw, een aardappelbewaarplaats voor Koelhuis Altena aan de Kornse Buitenkade en de bouw van een r.-k.-kleuterschool. Leo van de Pluijm uit Dussen excelleerde in de Tour de France van dat jaar. Als eerbetoon voor zijn sportieve prestaties werd op Hemelvaartsdag een profronde van Dussen georganiseerd waarop maar liefst 8.000 toeschouwers afkwamen.
Op 26 februari 1957 werd in Hotel Leemans een voorlichtingavond georganiseerd over emigratie naar Canada. Door scheepswerf De Haan & Oerlemans werd driftig personeel geworven o.m. in Dussen e.o. Ook hier werd eigen busvervoer in het vooruitzicht gesteld. Gegadigden konden zich aanmelden op donderdag 6 juni 1957 in café Leemans. Nadat de gemeente een tijdje voor eigen rekening het huisvuil had laten ophalen door David van de Westen om daarmee vervolgens de putten aan de Nieuwe Steeg te dempen, werd in september 1957 de Centrale Reinigings Dienst voor het Land van Heusden en Altena in werking gesteld die ook in Dussen het huisvuil ging ophalen.
Waarschijnlijk als reactie op de oorlog en watersnood was er veel aandacht voor de vorming van de nationale reserve door de oprichting van locale afdelingen van de B.B. met geneeskundige dienst, EHBO, Brandweer en reservepolitie. Zo waren er in Dussen in oktober 1957 maar liefst 76 noodwachters van de B.B. beschikbaar. Regelmatig werden gezamenlijk oefeningen gehouden.
In 1958 werd van overheidswege de premieregeling eigen woning aanzienlijk verruimd om daarmee het particulier woningbezit te stimuleren. In 1959 werden in Dussen 8 premieaanvragen gehonoreerd. Het aantal toegekende bouwvergunningen bedroeg 28. Op 25 november 1958 werden perceeleigenaren o.m. te Dussen door de CdK Jan de Quay opgeroepen voor een vergadering in het Wapen van Emmikhoven te Almkerk om een definitief besluit te nemen om tot ruilverkaveling over te gaan. Tevens werd in een lokaal van r.-k.-meisjesschool in het Rommegat een ULO-school gestart onder leiding van Amsterdammer en leraar van het eerste uur: Van Warmerdam.
In 1959 werd Dussen voor het eerst na de oorlog overgeslagen bij de toewijzing van woningwetwoningen en ook de jaren daarna waren de toewijzingen slechts mondjesmaat. De firma Groeneveld uit Nieuwendijk kreeg de opdracht voor de aanleg van een begraafplaats en pastorietuin bij de nieuwe r.-k.-kerk. In het ruilverkavelingsplan was ook voorzien de aanleg van een nieuwe rijksweg vanaf Waalwijk-Drongelen naar Sleeuwijk-Gorinchem (zie NBG 24071959). In 1959 werd Dussen opgeschrikt door twee dodelijke ongelukken. Bij brand in de Berkenhoef aan de Oudestraat kwam een baby van M.Bullens-Stevens in de vlammen om. En mevrouw D.Koops-Treffers, woonachtig in een noodwoning in de Hoek, werd geëlektrocuteerd door haar wasmachine. In oktober 1959 had Dussen de primeur van de eerste weekmarkt in het Land van Heusden en Altena. De firma Tankens uit Andel was de laagste inschrijver voor de uitbreiding met een extra klaslokaal van de Christelijke Lagere School in de Muilkerk.
Op woensdagochtend 6 april 1960 was het een drukte van belang aan het Vrijheidsplein. Het voltallig gemeentebestuur met burgemeester Oderkerk en wethouder Van Dijk, initiatiefnemer pastoor Van den Hoven en de beide dominees Voortman en Westerveld, al het onderwijzend personeel en maar liefst 350 kinderen van al de lagere scholen uit het dorp, hadden zich aldaar verzameld om in het kader van de landelijke boomplantdag, het nog maagdelijke plantsoen met bomen te beplanten. Deze aktiviteit betekende niet alleen de voltooiing van het Vrijheidsplein maar ook van Fase 1 van de Wederopbouw.
De feestvreugde werd echter enigszins getemperd door een artikel in het Nieuwsblad van het Land van Heusden en Altena over de hoogte van het inkomen per hoofd van de bevolking in onze regio. Dat bleef in onze streek namelijk beduidend achter. Zo bedroeg het gemiddeld jaarinkomen in 1960 in Nederland 2410 gulden. De provincie Noord-Brabant bleef daarbij al significant achter met 2092 gulden (-13%) maar de situatie in het Land van Heusden en Altena was nog schrijnender met een gemiddeld inkomen van slechts 1832 gulden, wat maar liefst 24% - bijna een kwart - lager was dan het gemiddelde in Nederland. Een eenvoudig rekensommentje wees uit dat de inwoners in de regio hierdoor jaarlijks maar liefst twintig miljoen gulden minder te besteden hadden.
Uitbreiding-Noord
Jan Heijmans van de Loswal werd in mei 1960 als een van de 24 schatters geïnstalleerd voor de ruilverkaveling in het Land van Heusden en Altena. Zij waren verantwoordelijk voor de vaststelling van de ruilwaarde van de percelen. Burgemeester Oderkerk werd tot voorzitter van het Streekorgaan benoemd. In juni 1960 werd de eerste steen gelegd van de gloednieuwe Christelijk Lagere Tuinbouwschool aan de Van der Dussenlaan. De school telde op dat moment 60 leerlingen en had vooral een streekfunctie. Kennelijk was er nogal wat onenigheid voorafgegaan aan de stichting van de nieuwe school, want burgemeester Oderkerk memoreerde in zijn toespraak nogal cryptisch "verwonderd te zijn over de prachtige resultaten bij zoveel meningsverschil" maar sprak de hoop uit dat "thans de strijdbijl begraven werd en dat deze eerste steen een steen der wijzen zou blijken". De school van de hand van de architecten Hoeks en Reitsma werd gebouwd door aannemer A. van Dongen uit Dussen en werd in januari 1962 geopend.In augustus 1960 bereikte Dussen het bericht dat burgemeester Oderkerk in gelijke functie was benoemd in de gemeente Etten-Leur. Negen maanden later werd zijn opvolger H. Krijgsman benoemd. De naderende opening van de nieuwe brug over de Merwede was aanleiding tot flink wat gesteggel tussen een aantal Brabantse gemeentes, waaronder Werkendam en Dussen, met Gorinchems eerste burger Ridder van Rappard die z'n eigen gang ging. De bevolkingsgroei in de gemeente Dussen vanaf 1940 (3976) tot 1960 (4525) bedroeg 14 procent. Dat was na Werkendam het hoogste percentage in de streek. Met ingang van 2 april 1962 werd door het gemeentebestuur voor vier weken het uitbreidingsplan van Dussen ter inzage gelegd. Op 14 mei 1962 werd begonnen met de bouw van de nieuwe ULO-school aan de Van der Dussenlaan. Medio 1962 werd een aanvang gemaakt om Dussen - als eerste gemeente in de regio - aan te sluiten op het aardgasnetwerk.
In 1961 overwoog een instrumentenfabriek uit Delft om haar bedrijf naar Dussen te verplaatsen. In een personeelsadvertentie in De Stem werden onder meer gevraagd: bedrijfsleider, boekhouder, tekenaar-constructeur, voorman-productie en draaiers en frezers. Voor de twee laatste functies werd ongeschoold personeel gevraagd dat in de fabriek zou worden opgeleid.
Voor 1963 kreeg Dussen 9 woningen toegewezen en zat daarmee aan de onderkant van de toegewezen aantallen in de streek. Door notaris Affourtit werd het voormalig politiebureau tegenover de jongensschool in de Dorpstsraat te koop aangeboden. In augustus 1963 werden de grienden bij de Noordeveldse molen door Staatsbosbeheer aangekocht en ingericht als Natuurreservaat met de gebroeders Pellikaan als beheerders.
Een nieuw fenomeen diende zich aan: brommercross. Een aantal Dussenaren bleek succesrijk in deze discipline zoals Theo Simonis, kampioen van Land van Heusden en Altena in 1963, Benny van Andel, diverse ereplaatsen en later ook Wim Kiewiet de zoon van de garagehouder en Arie van Dijk de zoon van bromfietshandel Johan van Dijk. In dit jaar werd tevens de Culturele Kring opgericht met het kasteel als thuishaven en veearts Piet Rodenburg van de Molenkade als secretaris.
Voor 1964 kreeg Dussen 12 woningwet- en 3 premiewoningen toegewezen. Een ander nieuw maar vooral zeer populair fenomeen was de organisatie van songfestivals in de streek. In maart 1964 behaalden The Vampires uit Dussen een eerste prijs voor bands in Nieuwendijk voor The Hotcats uit Almkerk. Met 400 bezoekers in de zaal en 150 teleurgestelden buiten kon gerust van een succes gesproken worden.
N.V. Bouwbedrijf Holland uit Ede adverteerde in de krant met 'moderne woningen met garages' aan de Heren van Brechtlaan, koopsom na aftrek rijkspremie ƒ 30.000,- v.o.n., benodigd eigen geld 4 tot 6 duizend gulden.
In december 1965 werd door Geertruidenberg, Made, Raamsdonk en Dussen besloten tot samenwerking voor de ontwikkeling van het industriegebied Dongemond. Naast de aanleg van een groot industrieterrein ten zuiden van de Keizersveerse brug werd uitgegegaan van een inwonersaantal van 100.000 voor het gehele gebied, deels te huisvesten in de gemeente Dussen, alsmede van de aanleg van een recreactiegebied te Hank. De uitwerking van de plannen zou wel veel geld gaan kosten. Na achteraf bleek 'een waarheid als een koe'.
Regionale kranten (digitaal) via webites Streekarchief Heusden en Regionaal Archief Gorinchem
Koninklijke Bibliotheek (digitale) krantensite
Hellegers, H. Hank en Dussen in vogelvlucht, 1954-1994, (1994)
Snijders, Han Geschiedenissen uit de families Heijs en Snijders, (2010)